Present Perfect Tense –Одоо Төгссөн цаг

Present perfect буюу төгс одоо цагийг хэрхэн зөв ашиглах ямар тохиодолд хэрэглэгддэгийг сайн ойлгочихвол энэ цаг бидний ярьдаг шиг тийм хэцүү зүйл биш юм. Present Perfect гэсэн үгийг орчуулж ойлгох шаардлага огт байхгүй. Хэрэв орчуулбал Төгс одоо цаг гэж орчууллагддаг бөгөөд энэ нь суралцагсдын толгойг их эргүүлдэг юм. Тийм учир зүгээр present perfect гэж ийм цаг байдаг ийм зүйл илэрхийлдэг гээд ойлгочиход л хангалттай.

Хэрэглэгддэг тохиолдолууд

1. Ямар нэгэн зүйлийг өнгөрсөнд хийсэн ба түүний үр дүн нь одоо мэдэгдэж байгаа.

- Хүүхэд аяга хагалчихсан байна - хагарах гэдэг үйлдэл өнгөрсөнд болсон ба аяга одоо хагархай байгаа.

A kid has broken a cup

- Би гэрийн даалгавраа хийчихсэн байгаа - гэрийн даалгавар хийх гэдэг үйлдэл өнгөрсөнд хийгдсэн ба одоо надад шалгуулахад бэлэн ч юм уу үзүүлэхэд бэлэн гэрийн даалгавар байгаа тохиолдолд.

I have done my homework.

- Бат шинэ машин худалдаад авчихсан байгаа - шинэ машин худалдаж авах гэдэг үйлдэл өнгөрсөнд болсон ба одоо машин нь шинэ байгаа тохиолдолд.

Bat has bought a new car.

- Бороо орчихсон байна - бороо орох гэдэг үйл өнгөрсөнд болсон ба одоо газар нойтон байгаа тохиодолд.

It has rained.

Үйл явдал нь өнгөрсөнд болсон ба тэр тун саяхан бол just гэдгийг хэрэглэж болно.

Bat has just bought a new car - Бат дөнгөж шинэ машин худалдаж авчихаад байна.

Үйл явдал нь бодож байснаас өмнө болсон байвал already гэдэг үг хэрэглэнэ.

I have already done my homework - Би аль хэдийн гэрийн даалгавараа хийчихсэн байгаа.

2. Ямар нэгэн үйлдлийг өнгөрсөнөөс одоо хүртэл хэдий хэр хугацааны турш үйлдэж байгаа. Энэ тохиолдолд ямар хугацааны турш буюу үргэлжилсэн хугацаа хэлж байгаа бол for харин ямар нэгэн мөчөөс хойш гэж ярьж байгаа бол since гэдэг үг хэрэглэдэг.

- Бид энд 6 сарын турш амьдарч байгаа.

We have lived here for 6 months.

- Би англи хэлийг 3 жилийн турш үзэж байгаа.

I have studied English for 3 years.

- 1 сараас хойш Туяа энэ компанид ажиллаж байгаа.

Тuya has worked in this company since January

3. Ямар нэгэн үйлдлийг өнгөрсөнд хэдэн удаа хийж байсныг одоо цагийн өнгөнөөс дүгнэн ярьж байгаа. Энэ тухай өгүүлбэрт одоогийн байдлаар гэсэн санаа давхар агуулагдаж байдаг.

- Би энэ долоо хоногт 3 дахь номоо уншиж байна.

I have read 3 books this week.

- Ганаа 6 лааз шар айраг уучихаад байна.

Ganaa has drunk 6 cans of beer so far. /so far - одоогийн байдлаар/

4. Ямар нэгэн зүйлийг өнгөрсөнд хэзээ нэгэн цагт хийж үзсэн эсвэл үзээгүй тохиолдолд энэ цагийг хэрэглэдэг. Мөн ямар нэгэн зүйлийг хэдэн удаа хийж үзсэн талаар дүгнэн ярих үед бас хэрэглэгддэг ба энэ тохиолдолд ever гэдэг үг ашигладаг бөгөөд урьд өмнө хэзээ нэгэн цагт гэсэн санаа агуулна.

- Би хэзээ ч далай үзээгүй.

I have never seen ocean.

- Чи анд явж үзсэн үү.

Have you ever gone hunting?

- Би Ромд 3 удаа очиж үзсэн.

I have been to Rome 3 times.

Англи хэлний үйл үг дараах хэлбэрүүдээр хувирдаг

Infinitive буюу тодорхойгүй хэлбэр	Past simple буюу энгийн өнгөрсөн цаг	Past participle буюу үйлт нэрийн өнгөрсөн цаг	Present Participle буюу үйлт нэрийн одоо цаг
go	went	gone	going
do	did	done	doing
play	played	played	playing
talk	talked	talked	talking

Хүснэгтээс харахад дүрмийн үйл үгний энгийн өнгөрсөн цаг ба үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хувирал ижилхэн байдаг байна. Харин Дүрмийн бус үйл үгний хувирлууд өөр өөр байдаг тул цээжлэх шаардлагатай. Дүрмийн бус үйл үгний жагсаалтыг харна уу.

Үйл үгийг дүрмийн /regular ба дүрмийн бус /irregular гэж хоёр ангилдаг. Дүрмийн үйл үгийн хувьд -ed гэсэн залгавар авч өнгөрсөн цаг нь үүсдэг бол дүрмийн бус үйл үгийн хувьд тухайн үйл үг хувирч өнгөрсөн цаг нь үүсдэг тул эдгээр үйл үгсийг цээжлэх шаардлагатай байдаг:

Дүрмийн үйл үг

work like talk

+ -ed

worked liked talked

Дүрмийн бус үйл үг

go	went	gone
see	saw	seen
have	had	had
do	did	done

Англи хэлний өгүүлбэрийн бүтэц дараах хэлбэртэй байдаг:

S+V+O

S	- Subject буюу үйлийн эзэн
V	- Verb буюу үйл үг
O	- Object буюу тусагдахуун

Present Perfect цагийн өгүүлбэрийн бүтэц

S

+

have has

verb+ed

+

O

Анхаар! үйл үг нь энгийн өнгөрсөн цаг биш нөхцөлт үйлийн өнгөрсөн цагийн хувирлаар хувирах ёстой.

Зөвшөөрсөн хэлбэр

They have gone to school	Тэд сургуульдаа явчихсан байгаа
You have worked very hard for 3 days	Чи 3 хоногийн турш их шаргуу ажиллалаа
She has cooked dinner	Тэр хоол хийчихсэн байгаа
We have ranslated the story	Бид өгүүллэгийг орчуулчихсан байгаа
I have been to London	Би Лондонд очиж үзсэн
She has seen this movie twice before	Тэр энэ киног урьд нь 2 удаа үзсэн

Үгүйсгэсэн хэлбэр

Англи хэлэнд асуух өгүүлбэр ба үгүйсгэсэн өгүүлбэр үүсгэх тохиолдолд заавал туслах үйл үг хэрэгтэй байдаг бөгөөд present perfect цагийн хувьд туслах үйл үг нь have/has байдаг. Мэдээж үгүйсгэсэн хэлбэр үүсгэж байгаа бол not гэдэг үгийг авна.

Үгүйсгэсэн		Үгүйсгэсэн ба товчилсон
They have not gone to school	Тэд сургуульдаа яваагүй байгаа	They haven`t gone to school
You have not worked very hard for 3 days	Чи 3 хонгогийн турш шаргуу ажиллалаагүй	You haven`t worked very hard for 3 days
She has not cooked dinner	Тэр хоол хийгээгүй байгаа	She hasn`t cooked dinner
We have not translated the story	Бид энэ өгүүллэгийг орчуулаагүй байгаа	We haven`t translated the story
I have not been to London	Би Лондонд очиж үзээгүй	I haven`t been to London
She has not seen this movie before	Тэр өмнө нь энэ киног үзээгүй	She hasn`t seen this movie before

Хэрэв үгүйсгэсэн хэлбэрийн өгүүлбэр дээр yet гэдэг үг нэмж хэлбэр хараахан хийж амжаагүй гэсэн санаа оруулдаг бөгөөд энэ үйлдэл хийгдэнэ гэсэн санаа агуулдаг.

They have not gone to school yet.	Тэд хараахан сургуульдаа явж амжжагүй байгаа
She has not seen this movie yet.	Тэр хараахан энэ киног үзэж амжаагүй байгаа
She has not cooked dinner yet.	Тэр хараахан хоол хийж амжаагүй байгаа
We have not translated the story yet.	Бид хараахан энэ өгүүллэгийг орчуулж амжжагүй байгаа

Асуух хэлбэр

Англи хэлэнд асуух өгүүлбэр ба үгүйсгэсэн өгүүлбэр үүсгэх тохиолдолд заавал туслах үйл үг хэрэгтэй байдаг бөгөөд present perfect цагийн хувьд туслах үйл үг нь have/has байдаг. Асуултыг дотор нь нилээд хэд ангилдаг бөгөөд ерөнхийд нь Yes/No буюу Тийм/Үгүй төрлийн асуулт ба Wh-questions буюу асуух үгтэй асуултууд. Present perfect цаг бол нэг төрлийн одоо цаг учир 3-р бие нэг тоон дээр туслах үйл үг have -> has болно.

Yes / No questions
Энэ төрлийн асуултууд ямагт туслах үйл үгээрээ эхэлдэг болохыг анхаарна уу. Асуултын ерөнхий бүтцийг харуулбал:

Have/Has+ S +Verb + O?
Have/Has +үйлийн эзэн +үйл үг + тусагдахуун?

Have they gone to school?	Тэд сургуульдаа явчихсан байгаа юу?
Have you worked very hard for 3 days?	Чи 3 хонгогийн турш шаргуу ажилласан уу?
Has she cooked dinner?	Тэр хоол хийчихсэн байгаа юу?
Have we translated the story?	Бид энэ өгүүллэгийг орчуулчихсан байгаа юу?
Have you been to London?	Чи Лондонд очиж үзсэн үү?
Has she seen this movie before?	Тэр өмнө нь энэ киног үзсэн үү?

Wh- questions Асуух үгтэй асуулт

Where have they gone?	Тэд хаашаа явчихсан байгаа вэ?
What haveyou done?	Чи юу хийчихсэн бэ?
How many countries have you traveled?	Та хэдэн улсад аялаж үзсэн бэ?
How long haveyou studied English?	Та хир хугацааны турш англи хэл үзсэн бэ?

Irregular Verbs - Дүрмийн бус үйл үгс

Англи хэлний үйл үг ерөнхийдөө өнгөрсөн цаг болон үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэрт хувирч хэрэглэгдэх тохиолдол маш их байдаг ба дээрх хэлбэрүүд -ed залгавар авснаар үүсдэг бөгөөд ингэж үүсдэг үйл үгсийг дүрмийн үйл үг гэдэг ба үйл үгийн хэсэг нь хувирах эсвэл үйл үг үндэсээрээ өөрчлөгдөж өнгөрсөн цаг болон үйлт нэрийн өнгөрсөн цагийн хэлбэр үүсдэг үйл үгсийг дүрмийн бус үйл үг гэдэг.

Present	Past	Үйлт нэр өнгөрсөн цаг дээр
be	was, were	been	байх, болох
become	became	become	болох
begin	began	begun	эхлэн
blow	blew	blown	үлээх, салхилах
break	broke	broken	эвдлэх
bring	brought	brought	авч ирэх
build	built	built	барих
burst	burst	burst	тэсрэх
buy	bought	bought	худалдаж авах
catch	caught	caught	барих
choose	chose	chosen	сонгох
come	came	come	ирэх
cut	cut	cut	хэрчих таслах
deal	dealt	dealt	зохицох, шийдэх, тараах
do	did	done	хийх
drink	drank	drunk	уух
drive	drove	driven	жолоодох
eat	ate	eaten	идэх
fall	fell	fallen	унах
feed	fed	fed	хооллох,
feel	felt	felt	мэдрэх
fight	fought	fought	зодолдох
find	found	found	олох
fly	flew	flown	нисэх
forbid	forbade	forbidden	хориглох
forget	forgot	forgotten	мартах
forgive	forgave	forgiven	уучлах
freeze	froze	frozen	хөлдөх
get	got	gotten	авах
give	gave	given	өгөх
go	went	gone	явах
grow	grew	grown	өсөх
have	had	had	байх
hear	heard	heard	сонсох
hide	hid	hidden	нуух
hold	held	held	барих
hurt	hurt	hurt	гэмтэх,
keep	kept	kept	хадгалах
know	knew	known	мэдэх
lay	laid	laid	ширээ засах
lead	led	led	удирдах
leave	left	left	орхиж явах
let	let	let	зөвшөөрөх
lie	lay	lain	худал ярих, хэвтэх
lose	lost	lost	хаях
make	made	made	хийх
meet	met	met	уулзах
pay	paid	paid	төлбөр хийх
quit	quit	quit	гарах
read	read	read	унших
ride	rode	ridden	унах /дугуй, морь/
ring	rang	rung	утас дуугарах
rise	rose	risen	өсөх, дээшлэх, нар мандах
run	ran	run	гүйх
say	said	said	хэлэх
see	saw	seen	харах
seek	sought	sought	хайх
sell	sold	sold	худалдах
send	sent	sent	илгээх
shake	shook	shaken	сэгсрэх
shine	shone	shone	гялалзах
sing	sang	sung	дуулах
sit	sat	sat	суух
sleep	slept	slept	унтах
speak	spoke	spoken	ярих
spend	spent	spent	зарцуулах
spring	sprang	sprung	үсрэх
stand	stood	stood	зогсох
steal	stole	stolen	хулгайлах
swim	swam	swum	сэлэх
swing	swung	swung	савах
take	took	taken	авах
teach	taught	taught	заах
tear	tore	torn	урах
tell	told	told	хэлэх
think	thought	thought	бодох
throw	threw	thrown	шидэх
understand	understood	understood	ойлгох
wake	woke (waked)	woken (waked)	сэрэх
wear	wore	worn	өмсөх
win	won	won	ялах
write	wrote	written	бичих

LIE ба LAY -ийн ялгаа

Одоо	Өнгөрсөн	Үйлт нэр өнгөрсөн цаг дээр
lie, lying худал хэлэх	I lied to my mother. Би ээждээ худал хэлсэн.	I have lied my friends Би найзуудаа худал хэлчихсэн байгаа.
lie, lying хэвтэх	I lay on the bed because I was tired. Би ядарсан байсан тул орон дээр хэвтсэн.	He has lain in the grass. Тэр эрэгтэй өвсөн дээ хэвтэж байгаа.
lay, laying тавих байрлуулах	I laid the baby in her cradle.	We have laid the dishes on the table. Бид тавгаа ширээн дээр тавьчихсан байгаа /Бид ширээгээ засчихсан байгаа/

After laying down his weapon, the soldier lay down to sleep.
Will you lay out my clothes while I lie down to rest?

SIT ба SET - ялгаа

Одоо	Өнгөрсөн	Үйлт нэр өнгөрсөн цаг дээр
sit (to be seated or come to resting position) суух	I sat in my favorite chair. Би хамгийн дуртай сандал дээрээ суусан	You have sat there for three hours. Чи энд 3 цагийн турш сууж байна
set (to put or place) тавих байрлуулах	I set my glass on the table. Би стаканаа ширээн дээх тавьсан	She has set her books on my desk again. Тэр эмэгтэй номоо миний ширээн дээр дахиад тавьчихсан байна

RISE ба RAISE - ялгаа

Одоо	Өнгөрсөн	Үйлт нэр өнгөрсөн цаг дээр
rise (steady or customary upward movement) өсөх, дээшлэх, нар мандах	The balloon rose into the air. Шаар дээшээ хөөрсөн	He has risen to a position of power. Түүний эрх мэдэл дээшилсэн
raise (to cause to rise) өргөх	They raised their hands because they knew the answer. Тэд хариултыг мэдэж байсан тул гараа өргөсөн	I have raised the curtain many times. Би энэ хөшигийг олон удаа өргөж үзсэн

The boy raised the flag just before the sun rose.
Тэр хүү нар мандахаас өмнө тугаа өргөсөн